Atatürk Hatay Şehididir! - Mustafa Balbay

Hatay ilimizden gelen haberler, Türkiye yi Suriye de yaşanan sorunların bir parçası haline getirdi. Bu ülkeden bizim topraklarımıza sığınanların, sadece iç savaştan zarar gören masum insanlar olmadığını tüm dünya biliyor. Uluslararası yayın kuruluşları, Hatay da geceleyip gündüz Suriye de savaşa katılanlarla röportajlar yapıyor.
***

Konunun elbette insani yanı var ve bu önceliklidir. Ancak böyle bir görüntünün arkasında, Suriye iç savaşına doğrudan etki anlamına gelecek gölgelerin oluşması insani boyutu yaralıyor.
Bu durum, böylesi zamanlarda yardım yapmakta çok istekli olmayan Batı nın daha da uzak durmasına neden oluyor.
***
Hatay ve Suriye sözcükleri yan yana gelince insanların aklına ilk nelerin geleceğini kestirmek zor değil. Hatay, Misakı Milli sınırlarına en son katılan ilimiz. Suriye yıllarca Hatayı kendi topraklarında gösteren haritalarla gündeme geldi.
Türkiye nin geleneksel dış politikasının bir kalemde kenara itilmesi karşısında Hatayın tarihsel boyutunu ana hatlarıyla paylaşmakta yarar var.
Birinci Dünya Savaşı nın başlıca paylaşım alanlarından biri Ortadoğu idi. Bu paylaşımın en önemli haritası 1916 da İngiltere ile Fransa arasında imzalanan Sykes-Picot Antlaşması nda çizildi. Buna göre Basra Körfezi tarafı İngilizlerde, İskenderun Körfezi ni de içine alan Suriye tarafı Fransızlarda kalacaktı.
İngiltere nin de Fransa nın da aklından çıkarmadığı cümlelerden biri şuydu:
Musul petrollerinin gerçek kontrolü İskenderun Körfezi nden geçer.
İki taraf da bu cümlenin hakkını vererek siyaset yürüttü.
Mondros Mütarekesi, Osmanlı birliklerinin güneydeki tüm illerden çekilmesini öngörüyordu. 3 Kasım 1918 den itibaren İngiliz ve Fransız askerleri körfezden İskenderun a girdiler. İşgale karşı çıkan kaymakam sürüldü, yerine karşı çıkmayan kişi kaymakam vekili olarak atandı.
Daha sonra Antakya ya geçen Fransızlar, burada da kendilerine göre yeni bir yerel yönetim oluşturdular. Ancak bölge halkı işgale tümüyle boyun eğmedi. Antakya da kendi doğası içinde direniş birimleri oluştu. Önde gelen aileler de buna destek verdi; Hatay Kuvayı Milliyesi ortaya çıktı.
Coğrafyanın getirdiği gerçekle Hatayın en yoğun ilişkisi Halep leydi. 24 Temmuz 1920 de Halep teki Faysal Hükümeti nin Fransızlarca devrilmesinin ardından Hatay Kuvayı Milliye hareketi sarsıldı. İki görüş öne çıktı:
1- Halep düştüğüne göre artık direnmenin faydası yoktu. Silahları teslim edelim.
2- Maraş bölgesindeki Kuvayı Milliye hareketine bağlanalım, onlarla birlikte hareket edelim.
İkinci görüş kazandı. 10 kişilik heyet Maraş Kuvayı Milliyesi ne gönderildi. Bu aşamadan sonra Hatayın mücadelesinde Anadolu etkisi ağır basmaya başladı.
20 Ekim 1921 de Mustafa Kemal yönetiminin Fransa ile yaptığı Ankara Antlaşması yla Hatay özerk bir yapıya kavuştu. Atatürk ileride atacağı adımların zeminini 1921 de sağlamlaştırmıştı.
Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet in ilanı, devrimler adım adım ilerlerken Hatay daki yapı da Fransa nın Şam merkezli manda yönetimi anlayışı içinde dalgalanıyordu.
9 Eylül 1936 da Fransa ile Suriye arasında yapılan bir anlaşma ile Hatay da Suriye egemenliği gündeme geldi. Ankara buna itiraz etti.
Atatürkün o yılki Meclis konuşmasında şu cümle dikkati çekiyordu:
Fransa ile Türkiye arasında yıllardır sürüp giden davanın sonuçlandırılmasının zamanı geldi.
O yıl Antakya-İskenderun Yurdu Cemiyeti nin adı şöyle değiştirildi:
Hatay Egemenlik Cemiyeti.
Gelişmeleri gören Suriye yönetimi hemen bir seçim yapıp bölgedeki höe2kimiyetini pekiştirmek istedi. Ankara bunun Milletler Cemiyeti gözetiminde olabileceğini bildirdi. Mayıs 1937 de tartışmalı başlayan halkoylaması Türkiye nin itirazı üzerine durduruldu. 29 Mayıs 1937 de Milletler Cemiyeti kararıyla bölgenin toprak bütünlüğünün Türkiye ve Fransa nın güvencesinde olması benimsendi. İskenderun ve Antakya da Türkiye konsoloslukları açıldı. Halkevleri devreye girdi. Türkiye ye göç edenler geri döndü.
Mayıs 1938 de doktorların ısrarla karşı çıkmasına rağmen Atatürk Adana ve Mersin e gitti, resmi geçitleri ayakta izledi. Bölgenin höe2kim gücü mesajını verdi.
5 Temmuz 1938 de Türk Birliği İskenderun dan bölgeye girdi. Bu 1918 den sonra Hatay a giren ilk Türk tugayıydı. Fransa da Suriye sınırına çekildi.
Mersin, Adana gezisinin Atatürkün ömrünü 2-3 yıl kısalttığı tartışmalarından esinlenen Hataylılar şöyle der:
Atatürk Hatay şehididir!

23 Haziran 1939 da Fransa ile yeni bir anlaşma yapıldı, Hatayın Türkiye ye katılması kesinleşti. 7 Temmuz 1939 da kabul edilen 3711 sayılı yasayla Hatay ili kuruldu. Yani Kurtuluş Savaşı nın sona ermesinden 17 yıl sonra.
Özgürlükte Antakya ya gidişlerimden birinde dostlarım beni bir sokağa götürmüşlerdi. Aynı fotoğraf karesi içine cami, kilise ve sinagog sığıyordu.
Bu kardeşlik şehri şimdi ucu belirsiz bir politikanın sarmalında tel tel yıpranıyor.
İnsanın milli şairlerimizden, eski-meyen politikacılarımızdan esinlenip haykırası geliyor:
Mülteci kampı yaptığın yerleri iyi tanı.
Sokakta bulmadık bu vatanı!